Op 12 december 2019 vond de eerste editie van de Publieksmiddag ‘Onderzoek ontmoet Onderwijs. Talen, cultuur en geschiedenis op school’ plaats op het Amadeus Lyceum te Vleuten. Het onderwijs in talen, cultuur en geschiedenis is volop in ontwikkeling en daarbij wordt er steeds meer vakgericht wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Hoewel ieder veld zijn eigen specifieke doelen heeft, zijn er ook thema’s die de vakken nadrukkelijk overstijgen. Op deze Publieksmiddag is door middel van interactieve sessies gezocht naar dwarsverbanden in de vakdidactiek van de talen, cultuur en geschiedenis. De combinatie van een interessant programma en een opkomst van meer dan honderd belangstellenden leverde inspirerende ontmoetingen op. Hieruit zijn boeiende gedachtewisselingen over de vakoverstijgende thema’s naar voren gekomen. Ook werden de resultaten van vakdidactisch onderzoek vertaald naar de concrete lespraktijk.
Een overzicht van de verschillende programmaonderdelen is hieronder weergegeven. De verslaglegging van deze Publieksmiddag is verzorgd door studenten van de tweejarige educatieve talenmasters van de Universiteit Utrecht.
Anna Rahmat:“Zowel Marijke als Erwin geeft aan dat het gaat om het stimuleren van bewustwording, kritisch denken en een onderwerp vanuit verschillende ogen zien. Het is aan ons de taak om
een open en ontdekkende houding te stimuleren; om verschillende perspectieven te belichten; om het naar voren brengen van andere meningen uit te nodigen; om eigen vooronderstellingen te bespreken; om open te staan voor afwijkende standpunten en om het negatieve beeld over burgerschap om te laten zetten naar interesse in de eigen visie op burgerschap.”
Menthe van Eck: “Literatuur(geschiedenis) kan worden ingezet om burgerschapsvorming aan te kaarten. Aan de hand van relevante voorbeelden werd dit idee steeds concreter voor mij. Ook werd de kracht van literatuur nogmaals bevestigd.”
Burgerschapsvorming is geen schoolvak maar je kunt er niet omheen op school en in educatie. Hoe ga je om met cultureel en literair erfgoed dat ter discussie staat? En op welke manieren kunnen en moeten de geesteswetenschappen de burgers van de toekomst vormen? Gewichtige – en soms gevoelige – materie dus.
2. Belang van culturele inhoud en erfgoed in het onderwijs -Pieter de Bruijn (Cultuureducatie), Marijke Meijer Drees (Nederlands) & Jeanette den Toonder (Moderne Vreemde Talen)
Patrick Tol: “Er zijn verschillende aandachtspunten bij Erfgoed in het Onderwijs genoemd:
Reconstructie van het perspectief binnen de tijdscontext is gevraagd
Er moet een balans zijn tussen afstand en nabijheid (te persoonlijk is ook niet goed)
Aandacht voor multiperspectiviteit (waken voor te veel moraliteit)
Met name deze drie aandachtspunten waren voor mij een goede eyeopener, aangezien ze heel helder weergeven wat je als docent kunt doen om bepaalde zaken interessanter te maken voor de leerlingen. Ga er niet vanuit dat ze, net als jij, gefascineerd door een museum lopen, maar besef dat je met tieners te maken hebt die wat meer moeite vereisen om ze voor dergelijke zaken te boeien.“
Aandacht voor cultuur en erfgoed in het onderwijs is om verschillende redenen van belang. Zo heeft het een socialiserende functie en stimuleert het creativiteit en historisch bewustzijn bij leerlingen, maar het kan ook een goed middel zijn om reflectieve en kritische denkvaardigheden te ontwikkelen. In deze sessie verkennen we verschillende manieren waarop (inter)cultureel en literair erfgoed een rol kunnen spelen in het verwezenlijken van deze doelen.
onderzoeksvaardigheden te integreren in de dagelijkse lespraktijk. De selectie van slimme romanfragmenten nodigt de leerling uit om historisch of thematisch te gaan denken. Daar is dus niet zoveel voor nodig! Een goede roman, die een goed beeld geeft van een bepaalde tijd, kan hiermee als bron dienen voor meer onderzoek. Door deze werkwijze kunnen als het ware meerdere vaardigheden worden onderwezen aan de hand van één romanfragment. Deze integratie van vaardigheden zorgt uiteindelijk voor meer tijd.”
In de geesteswetenschappen wordt duiding gegeven aan historische gebeurtenissen en verhalen daarover, aan literaire teksten en culturele gewoonten. Maar hoe leer je leerlingen om tot een interpretatie te komen en om hun eigen en andermans interpretaties kritisch te analyseren? Daarvoor zijn vakspecifieke redeneervaardigheden nodig. In deze sessie laten we zien wat historisch en literatuurhistorisch redeneren inhoudt en hoe je het kunt onderwijzen.
Krashens Input & Monitor Theories, zal hier niet van opkijken. De echte eye-opener kwam, toen dit ook qua correctheid beter bleek te kunnen werken. Hij gaf een voorbeeldsituatie en liet ons kiezen uit twee opties. Terwijl een aanwezige docente Engels (volgens diens grammaticaregels) voor ‘I’ve drawn’ koos, ging de groep (waarvan een hoog taalniveau verwacht kon worden dat ten minste in mijn geval voor een belangrijk deel afkomstig is uit informeel leren) voor ‘I drew’. Het laatste bleek correct.”
Pauline Gründemann & Semm Beriah: “Er zijn veel docenten op zoek naar een manier om uniformiteit te creëren tussen secties. Er werd aangekaart dat het fijn zou zijn dat je als docent niet het gevoel krijgt dat je telkens weer dezelfde stof aan het uitleggen bent. Docenten hebben namelijk vaak het gevoel dat zij dubbel werk doen en dat er veel tijd bespaard zou kunnen worden als men gebruik kan maken van de kennis die leerlingen reeds bezitten.”
Een centraal thema in alle taalonderwijs, van Nederlands tot de moderne vreemde talen en de klassieke, is het taalbewustzijn. Inzicht in hoe taal in elkaar zit, gebruikt wordt en geleerd wordt, is een belangrijke voorwaarde voor bewuste geletterdheid en bewuste taalvaardigheid, binnen één taal maar ook over talen heen. Taalbewustzijn staat ook in verband met (inter)cultureel bewustzijn en het draagt bij aan een open houding naar andere talen en taalvariëteiten.
op hetzelfde niveau waren dan de andere groep die wel urenlang grammaticalessen kregen. Concluderend, de gewenste taalvaardigheid zal niet bereikt worden als wij de nadruk alleen op het correct taalgebruik leggen, maar dat wij de gewenste taalvaardigheid pas zullen bereiken als wij de taal in haar geheel beheersen in de zin dat ook het culturele aspect van de taal aan de student wordt aangeboden.”
Aandacht voor taalvaardigheid is van essentieel belang in het onderwijs. Taalvaardigheid stelt leerlingen in staat om zich duidelijk, passend en effectief uit te drukken in alle vormen van gesproken en geschreven taal in het Nederlands en in andere talen. Taalvaardig worden we niet door het stampen van grammaticaregels en woordjes, maar wel door veel te oefenen in authentieke, betekenisvolle taken. Wanneer leerlingen daarbij reflecteren op hun eigen taalgebruik en dat van anderen, eigenen zij zich de benodigde taalmiddelen toe en leren zij die bewust in te zetten.
6. Oordeelsvorming – Chiel van den Akker (Geschiedenis) & Jacqueline Evers-Vermeul (Nederlands)
Marlous van Oostrum: “Tijdens de workshop oordeelsvorming keken we naar een overlappend gebied tussen de vakken Nederlands en Geschiedenis. In beide vakken is
het vormen en formuleren van je oordeel namelijk deel van het eindexamen. Vaardigheden die we de leerlingen bij Nederlands aanleren, komen bij veel andere vakken weer terug. Ook ben ik geïnspireerd geraakt om op mijn werk een combinatieproject te starten tussen Geschiedenis en Nederlands, omdat ik veel interessante raakvlakken heb ontdekt!”
Leren (be)oordelen is belangrijk. Bij Geschiedenis betreft dit bijvoorbeeld morele oordeelsvorming over personen en ontwikkelingen, en de spanning tussen historisch besef en morele oordelen over het verleden. Bij Nederlands gaat het bijvoorbeeld om argumenteren en het beoordelen van de betrouwbaarheid en relevantie van bronnen. In deze sessie onderzoeken we de raakvlakken tussen deze vormen van oordeelsvorming.
en lieten ons een aantal teksten beoordelen. Welke tekst was beter? En waarom? Al gauw bleek dat er zoveel meningen waren als dat er mensen in de zaal zaten. Daarmee werd duidelijk hoe belangrijk het is dat leerlingen meerdere teksten te lezen/reviewen krijgen in plaats van één. Daarvoor werd een bijzonder handig hulpmiddel geïntroduceerd: comproved.”
geen enkele les zou nationalisme of andere egoïstische of politieke doeleinden moeten hebben. Leerlingen zouden op school inderdaad een veelheid aan perspectieven moeten leren kennen, voorzien van zoveel mogelijk nuance. Dat betekent ook dat bronvermelding en het idee van ‘geschiedenis (of ruimer: cultuur) is een construct’ een plek zouden moeten krijgen in de praktijk van het middelbaar onderwijs, zeker in de bovenbouw van havo en vwo.”
Een van de hoofddoelen van het geschiedenisonderwijs is leerlingen te leren dat verhalen over het verleden interpretaties zijn. In hoeverre zijn schoolboekteksten hierbij behulpzaam? Wat voor perspectieven zijn aan de orde in teksten over Nederlandse geschiedenis en welke rol spelen metaforen? In deze les laat Marc Kropman zien hoe de aan- of afwezigheid van meerdere perspectieven doorwerkt.
(on)bewust aan de slag zet met een ontwikkeling van intercultureel bewustzijn, bedacht ik het me tijdens het maken van een opdracht tijdens de workshop duidelijk dat het model welzeker ook bruikbaar is voor het moderne vreemdetalenonderwijs. Moeilijke Shakespeare stukken, bijvoorbeeld, welke in eerste instantie ook ver van leerlingen af kunnen staan, kunnen aan de hand van dit model toegankelijker worden gemaakt en leerlingen via het “vreemde” laten reflecteren op het eigene. Vooral dit laatste is wat ik wil meenemen naar mijn eigen lespraktijk.”
In haar promotieonderzoek heeft Kokkie van Oeveren het zogenaamde ITHAKA-instrument ontwikkeld. Doel van dit instrument is om docenten concrete handvatten te geven voor de vormgeving van literatuuronderwijs gericht op intercultureel bewustzijn. In haar les illustreert Kokkie deze aanpak die relevant is voor zowel docenten klassieke als moderne talen.
maar ook voor toetsmethodes verschillende voorkeuren zijn, en dat er zulke leuke manieren zijn om daarop in te spelen. Het is voor leerlingen die geen ster zijn in het schrijven van een tekst, maar wel in het maken van een tekening, een welkome afwisseling om eens op die manier hun kennis te kunnen laten zien.”
Wouter Koster: “Naarmate de workshop vorderde, besefte ik dat zelfs bij het vak Nederlands deze benadering zou kunnen worden toegepast. Waarom zouden we de historische ridderromans bijvoorbeeld niet laten verwerken door de leerlingen een heroïsch schilderij te laten maken?”
Hoe zag het er vroeger uit? Kunnen onze beelden van het verleden in de buurt komen van hoe het werkelijk is geweest? En hoe kunnen we dat beoordelen? In haar promotieonderzoek onderzocht Tessa de Leur hoe een schrijf-, teken- en drama-opdracht historische beeldvorming kan ondersteunen. In deze les werk je aan zo’n opdracht en laat Tessa zien hoe dergelijke opdrachten kunnen worden ingezet in een reguliere geschiedenisles.
het belangrijk is dat de leerling echt meegezogen wordt door de docent. Hierbij gaat het niet alleen om het talige gebruik van de doeltaal, maar er zijn ook andere elementen heel belangrijk. Er moet een goede balans gevonden worden tussen verschillende elementen als: herhaling, visualisatie, tempo en het gebruik maken van de omgeving. Een andere eye-opener was dat het geen zin heeft om de leerlingen te ‘recasten’. Dat wil zeggen: de leerling leert er (vrijwel) niets van als de docent zijn fout in een gecorrigeerde vorm terug correspondeert.”
Marit Ridder, Pauline Gründemann & Semm Beriah: “Het gebruik van de doeltaal is haalbaar en het is niet de bedoeling dat leerlingen overspoeld worden met een taal die zij nog niet geheel begrijpen. Maak keuzes over wanneer je als docent de doeltaal inzet, zodat het voor leerlingen een herkenbaar lesmoment wordt. Niet alleen docent maar ook leerling kan de doeltaal gebruiken.”
Promotieonderzoek van Sebastiaan Dönszelmann zocht naar de didactische omschrijving van adequaat doeltaalgebruik, naar mogelijkheden om docenten bekend te maken met zo’n didactiek en naar de effecten ervan op het presteren van de leerlingen. En of de leerlingen er meer taal van leren? Dat hoor en ondervind je aan den lijve in deze les Doeltaal-Leertaal van Sebastiaan.
dat leerlingen met ontzettend veel processen tegelijk bezig zijn tijdens het vertalen. Hierdoor zal ik in de toekomst sneller geneigd zijn leerlingen meerdere versies van een tekst te laten maken, zoals eerder beschreven, om hen zoveel mogelijk de kans te geven begrip van de tekst en stof aan te tonen.”
Als leerlingen in de bovenbouw van het gymnasium Latijn vertalen, produceren ze vaak onsamenhangende en onbegrijpelijke Nederlandse teksten. Het doel van het vertalen is juist dat leerlingen door middel van hun vertaling hun begrip van de originele tekst laten zien. In deze les ervaar je hoe het vertaalproces werkt en hoe je, met behulp van de procesgerichte vertaalstrategie, een meer coherente tekst als vertaling kan produceren. Deze les is ook interessant voor niet-Latinisten, want Suzanne zorgt voor een Latijnse, Engelse en Franse brontekst: voor elk wat wils!
Tijdens de plenaire afsluiting, geleid door Jeroen Steenbakkers, is gezamenlijk teruggeblikt op de Publieksmiddag. De opmerkingen van de aanwezige leerlingen, docenten, onderzoekers, uitgevers en vakdidactici zijn verzameld in een padlet. Tevens is vooruit gekeken naar de toekomst. Dit gebeurde aan de hand van twee centrale vragen:
Wat kunnen de geesteswetenschappen (nog meer) doen voor het onderwijs?
Elisabeth van Stekelenburg: “Onderzoekers de klas in! In de klas laten zien wat er ontwikkeld is en hoe mooi het vak is.”
Gijs Leenders: “Realiseer een platform met ideeën uit de praktijk, zodat onderzoekers een beter beeld hebben van waar mensen tegenaan lopen.”
Wat kan het onderwijs (nog meer) doen voor de geesteswetenschappen?
Janine Berns: “Docenten (en schooldecanen) kunnen ambassadeur zijn voor de vakken uit de geesteswetenschappen.”
Meer reacties vanuit het publiek zijn hier terug te vinden. Tot slot hebben alle aanwezigen kunnen genieten van een heerlijk buffet.
