Denken met oorzaak en gevolg: een onderzoek naar het historisch causaal redeneren van leerlingen in het voortgezet onderwijs

Ik ben dit promotietraject gestart om drie redenen. Allereerst beantwoordt het doen van een dergelijk meerjarig onderzoek aan een behoefte om mijzelf ergens volledig in te verdiepen. Ten tweede komen met dit promotieonderzoek voor mij de voorliefde voor het (school)vak geschiedenis en de mogelijkheid mijn eigen onderwijspraktijk te verbeteren prachtig bij elkaar. Tenslotte ben ik in het bijzonder geïnteresseerd in historische causaliteit omdat de vraag waarom iets is gebeurd volgens mij een essentieel onderdeel is van het vak. En ook in het dagelijks leven maken we veelvuldig gebruik van oorzaak-gevolg redeneringen.
Echter, uit onderzoek blijkt dat het construeren van dergelijke redeneringen voor leerlingen lastig is. Bovendien bestaan er op dit moment geen valide, betrouwbare en in de praktijk goed bruikbare instrumenten waarmee docenten in het voortgezet onderwijs het niveau en de voortgang van leerlingen op dit gebied kunnen meten.
Studie 1: Welke niveaus kunnen worden onderscheiden in historisch causaal redeneren?
Om te achterhalen welke niveaus er te onderscheiden zijn bij historisch causaal redeneren, wil ik gebruik maken van literatuuronderzoek, analyse van opdrachten in schoolboeken en interviews met een expertpanel bestaande uit didactici, docenten en examenmakers. Hierbij staat de vraag centraal wat causaal redeneren precies inhoudt en welke niveau-indelingen hierbij zouden kunnen worden gemaakt. Dit onderzoek moet resulteren in een (voorlopige) leerlijn voor de vaardigheid historisch causaal te rederenen.
Studie 2: Met welke instrumenten kunnen geschiedenisleraren de ontwikkeling van de vaardigheid historisch causaal redeneren bij leerlingen in het voortgezet onderwijs formatief toetsen?
In deze tweede fase wordt een instrumentarium ontwikkeld om daarmee de verschillende aspecten van het historisch causaal redeneren bij leerlingen in de praktijk te meten en te kunnen indelen in de niveaus die in de eerste studie zijn ontwikkeld. Hiervoor wordt een instrumentarium ontwikkeld en daarna getest op diverse punten zoals validiteit, inteer-beoordelaars betrouwbaarheid, begrijpelijkheid en bruikbaarheid in de klassensituatie.
Studie 3: Wat is het effect van een docent- of lesaanpak gebaseerd op formatief toetsen op het niveau van de vaardigheid historisch causaal redeneren van leerlingen?
In deze laatste fase wordt gekeken naar de feitelijke leerresultaten die het werken met het ontwikkelde instrumentarium kunnen opleveren. Hiertoe zal een quasi-experiment studie worden uitgevoerd met diverse condities.

Universiteit promotieonderzoek: Universiteit van Amsterdam