Vakdidactiek Geesteswetenschappen

Titel proefschrift: First Meaning then Form: A Longitudinal Study on the Effects of Delaying the Explicit Focus on Form for Young Adolescent L2 Learners

Korte beschrijving proefschrift:

Het leren van een tweede of vreemde taal is een complex en dynamisch mentaal proces waarover nog veel vragen onbeantwoord zijn. In veel reguliere vreemdetaallessen in het voortgezet onderwijs neemt grammatica-instructie een centrale plek in. Ondanks ontwikkelingen zoals communicatief taalonderwijs, tweetalig onderwijs en vroeg vreemdetalenonderwijs blijkt in de onderbouw van het voortgezet onderwijs grammatica nog steeds een rode draad.

Bij onderzoek naar het effect van grammatica-instructie wordt voornamelijk onderscheid gemaakt tussen expliciete en impliciete instructie. Dit onderscheid kenmerkt zich door de hoeveelheid vormgerichte aandacht en bewustzijn tijdens de blootstelling aan de taal. Bij expliciete instructie wordt de aandacht bewust gelegd op een bepaalde grammaticale constructies. Terwijl impliciete instructie zich kenmerkt doordat het geïntegreerd is in communicatieve activiteiten en deze zo min mogelijk onderbreekt: het trekt kort en doelgericht de aandacht naar relevante grammaticale vormen die in het taalaanbod aanwezig zijn.

Het huidige onderzoek volgde twee cohorten leerlingen tijdens hun eerste twee jaar op het voortgezet onderwijs en vergeleek een expliciete en impliciete aanpak bij de lessen Engels. Op de school van de auteur werd bij een geheel cohort (N =241) de reguliere expliciete grammatica-instructie en -oefening tijdens het eerste en tweede leerjaar uit het curriculum verwijderd en vervangen door een impliciete benadering met meer aandacht voor lezen, luisteren, spreken, schrijven en woordenschat. Gedurende deze twee jaar zijn gegevens verzameld van zowel receptieve als productieve vaardigheden en vergeleken met het voorgaande cohort (N = 222) dat de reguliere expliciete grammaticagerichte aanpak had gevolgd. Op basis van interviews en observaties met de deelnemende docenten (N = 8) werd vastgesteld dat het expliciete cohort gemiddeld ongeveer 37% van de lestijd besteedde aan grammatica-instructie en -oefening. Het impliciete cohort besteedde deze tijd aan receptieve en productieve vaardigheden en aan extra vocabulaireoefeningen.

Resultaten lieten zien dat impliciet georiënteerde instructie vooral impliciete kennis activeert en expliciet georiënteerde instructie vooral expliciete kennis. Voor de expliciete groep lijkt expliciete kennis het uitgangspunt te zijn. Dit kenmerkte zich doordat ze korte accurate zinnen gebruikten bij het schrijven, een vaardigheid waarbij ze de tijd hadden om geleerde kennis terug te halen. Echter, bij spreekvaardigheid, een vaardigheid die afhankelijk is van impliciete/geautomatiseerde kennis, produceerde de expliciete groep in eerste instantie veel meer fouten. Bij de impliciete groep lijkt het uitgangspunt impliciete kennis. Bij hen uitte zich dat in het geautomatiseerde gebruik van veelvoorkomende woordgroepen en werkwoordsvormen (zoals het gebruik van de –ing vorm) in combinatie met bepaalde communicatieve eigenschappen zoals translanguaging (het afwisselen van doeltaal met moedertaal) wat de spreeksnelheid vergrootte.

De algemene conclusie van dit proefschrift is dat zowel expliciete als impliciete vormgerichte instructie effectief kan zijn, maar dat de positieve effecten verschillen per taaldomein, doordat verschillende instructievormen verschillende taalprocessen activeren. Als het kerndoel van het vreemdetalenonderwijs is om effectief en adequaat te kunnen communiceren en als grammaticale correctheid daarbij minder essentieel is, dan lijkt een impliciete benadering in de eerste twee jaren van het voortgezet onderwijs een verstandige keuze: First meaning, then form.

Datum promotie: 15/11/2019

Universiteit promotieonderzoek: Universiteit Utrecht